Ölçme ve Değerlendirme

Sorularla Nöropsikolojik Testler

Bu Konuda Sıkça Sorulan Sorular

Nörospikolojik test nedir?

Nöropsikolojik testler,  zihinsel ve psikolojik süreçleri beyin yapı ve süreçleriyle ilişkilendirerek ölçen psikometrik araçlardır.

 

Hangi nöropsikolojik testlerin bilimsel değeri vardır? Hangi testler ölçme ve değerlendirmede kullanılmalıdır?

  • Toplumsal ve kültürel özellikler göz önüne alınarak uyarlanmış olanlar,
  • Güvenirliği ülkemizde yapılan araştırmalarla ortaya konmuş olanlar,
  • Hangi zihinsel ve psikolojik süreçleri ölçtüğü yani geçerliği ülkemizde yapılan araştırmalarla ortaya konmuş olanlar,
  • Yaş ve eğitim grupları için norm değerleri araştırmalarla ortaya konmuş olanlar.

 

BİLNOT Bataryası nedir?

BİLNOT’un açılımı “Bilişsel Potansiyeller için Nöropsikolojik Test Bataryası”dır. Psikometri alanında “Batarya” terimi, belirli bir amaca yönelik olarak bir araya getirilmiş testler topluluğunu belirtir. Bataryaların bir kısmı karmaşık işlevlerin değişik yönlerini ölçer (yönetici işlevler gibi), bazıları da beyin işlevlerini taramak amacıyla oluşturulmuştur.

  • BİLNOT Bataryası beyin işlevlerini taramak amacıyla oluşturulmuştur. Bu amaç bağlamında, Batarya, temel zihinsel/psikolojik işlevlerin de taranmasını sağlamaktadır.

 

BİLNOT Bataryası nasıl oluşturulmuştur?

 

  • Batarya bir TÜBİTAK projesi kapsamında geliştirilmiştir (TÜBİTAK - TBAG/Ü, Proje No 17-2). Bu projede BİLNOT testleri 2623 yetişkin üzerinde incelenmiştir.
  • BİLNOT Bataryası testleri üzerinde kapsamlı AR-GE çalışmaları yapılmıştır.
  • Testlerin güvenirlik ve geçerlik çalışmaları yapılmıştır.
  • Test puanlarının yaş ve eğitim düzeylerine göre norm değerleri belirlenmiştir. BİLNOT Bataryasında bireyin aldığı puanlar, kendi yaş ve eğitim düzeyindeki kişilerden hesaplanmış olan norm değerlerle karşılaştırılmaktadır.
  • İçerdiği testler üzerinde ülkemizde 200’e yakın araştırma yapılmıştır. Araştırmaların yetişkinler üzerinde olanları 2004 yılında yayımlanan bir kitapta yer almış, bu kitabın kısa süre önce geliştirilmiş 3. baskısı yayımlanmıştır.
  • BİLNOT testleri ile çocuk üzerinde yapılan araştırmalar iki ciltten oluşan bir başka eserde, 2011 yılında yayımlanmıştır. AR-GE çalışmaları 351 çocuk üzerinde gerçekleştirilmiştir.

 

Ülkemizde, bu kapsamda çalışılmış olan herhangi bir başka nöropsikolojik veya psikolojik test grubu bulunmamaktadır.

 

BİLNOT Bataryası hangi testleri içermektedir?

  • Batarya 10 testten oluşmaktadır.
  • Testlerle ilgili bilgiler alttaki tabloda özetlenmektedir. Bu tabloda testlerin hangi beyin alanlarının işlevselliğini ölçtüğünü belirlemek mümkündür.
  • Belirli beyin alanının işlevselliğini ölçmek için (örneğin frontal lob), hangi test veya testlerin kullanılabileceğini (örneğin Stroop Testi TBAG Formu, Wisconsin Kart Eşleme Testi) tablodan belirlemek mümkündür.
  • Tabloda testlerin hangi zihinsel/psikolojik süreçleri ölçtüğü de gösterilmektedir. Belirli zihinsel/psikolojik süreci ölçmek için (örneğin sürekli dikkat) hangi test veya testlerin kullanılabileceğini (örneğin İşaretleme Testi) tablodan belirlemek mümkündür.

 

BİLNOT Bataryası bütün olarak mı kullanılmalıdır?

BİLNOT Bataryası beyin yapılarının işlevselliğini veya temel zihinsel/psikolojik süreçleri ölçmede bütün olarak kullanılmaktadır.

Ancak, bataryada yer alan nöropsikolojik testlerin her biri bağımsız birer araçtır. Bu nedenler ayrı ayrı da kullanılabilirler.

Testlerle ilgili bilgileri içeren tabloda, her bir testin hangi zihinsel veya psikolojik süreçleri ölçtüğü ve hangi beyin alanları ile ilişkili olduğu belirtilmektedir. Kullanıcı bu tabloyu inceleyerek amacına uygun olan test veya testleri seçebilir.

 

BİLNOT Bataryasının tıpsal uygulamalarda kullanımı

  • BİLNOT Bataryasının içerdiği nöropsikolojik testler zihinsel/psikolojik işlevlerin etkilendiği ve bunların incelenmesinin gerekli olduğu tüm psikiyatrik ve nörolojik bozuklukları, psikolojik sorunları ölçme ve değerlendirmede kullanılmaktadır.
  • Sağlık alanında BİLNOT testlerinden aşağıdaki şekillerde yararlanılmaktadır.
  • Tanılamaya yardımcı araçlar olarak
  • Bozukluk veya hastalığın seyrinin izlenmesinde
  • Tedavinin etkililiğini değerlendirmede
  • Rehabilitasyon programlarını planlanma ve/veya geliştirmede

 

  • Aşağıda psikiyatrik, nörolojik veya psikolojik bozuklukların değerlendirilmesinde BİLNOT testleri kullanılmaktadır.
  • Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
  • Şizofreni
  • Majör depresyon
  • Demans türleri
  • Kaygı bozuklukları
  • Uyku bozuklukları
  • Nörolojik ihmal sendromu
  • Özgül öğrenme bozukluğu

 

BİLNOT Bataryasının sağlıklı bireylerde kullanımı

  • BİLNOT Bataryasının içerdiği nöropsikolojik testler, bütün diğer psikometrik araçlar gibi, ölçme ve değerlendirme amaçlarıyla kullanılır.

Bu bakımdan BİLNOT testleri bilimsel araştırmalarda, AR-GE çalışmalarında, tez ve projelerde zihinsel/psikolojik süreçleri beyin atıflı olarak ölçmede kullanmaktadır.

 

BİLNOT-Çocuk Bataryasında Yer Alan Testler ve Bazı Bilgiler

 

TÜRKÇE

FORMUN ADI

ORİJİNAL TESTİN ADI

ORİJİNAL TESTİ GELİŞTİREN KİŞİ,  GELİŞTİRİLDİĞİ TARİH

İLGİLİ OLDUĞU BEYİN ALANI

ÖLÇTÜĞÜ BİLİŞSEL ÖZELLİK / SÜREÇ

WISCONSIN

KART EŞLEME TESTİ (WCST)

 

Wisconsin Card Sorting Test

Berg, 1948; Heaton, 1981; Heaton ve diğ., 1993

 
  • Frontal lob

 

* Karmaşık (yönetici) dikkat

* Özellik belirleme

* Perseverasyon

* Çalışma belleği

* Yönetici işlevler

* Kavramsallaştırma

* Soyut düşünme

STROOP TESTİ

TBAG FORMU

 

Stroop Test

Stroop, 1935
  • Frontal lob

* Odaklanmış dikkat

* Seçici dikkat

* Tepki ketlemesi

* Bozucu etkiye direnç

* Bilgi işleme hızı

WECHSLER BELLEK ÖLÇEĞİ GELİŞTİRİLMİŞ FORMU (WMS-R)

Wechsler  Memory Scale- Revised

Wechsler, 1987
  • Temporal lob
  • Hippokampus
  • Limbik sistem yapıları
  • Frontal lob

* Dikkat / konsantrasyon

* Sözel bellek

* Görsel  bellek

* Anlık bellek

* Gecikmeli bellek

SAYI DİZİSİ ÖĞRENME TESTİ (SDÖT)

Serial Digit Learning Test

Zangwill, 1943
  • Temporal lob
  • Hippokampus
  • Limbik sistem yapıları
  • Frontal lob

* Öğrenme

* Kısa-süreli bellek

GÖRSEL İŞİTSEL SAYI DİZİLERİ TESTİ B FORMU (GİSD-B)

Visual Aural Digit Span Test

Koppitz, 1977
  • Hippokampus
  • Prefrontal korteks

*Kısıtlı sistemler, yani,

*Dikkat

*Kısa-süreli bellek 

ÇİZGİ YÖNÜNÜ BELİRLEME TESTİ (ÇYBT)

Judgement of  Line Orientation

Benton, Varney ve Hamsher, 1978
  • Sağ hemisfer
  • Parietal lob

* Görsel-mekansal algılama

* Yönlenim

 

İŞARETLEME TESTİ (İT)

Verbal and Nonverbal Cancellation Tests

 Weintraub ve Mesulam, 1985
  • Sağ hemisfer
  • Parietal lob

* Görsel-mekansal algılama

* Sürekli dikkat

* Görsel tarama

* Ataklık

* Tepki hızı

* Mekansal ihmal

RAVEN STANDART PROGRESİF MATRİSLER TESTİ (RSPM)

 

Raven Standard Progressive

Matrices Test

Raven, Court ve Raven, 1993
  • Sağ hemisfer
  • Parietal lob
  • Yaygın beyin alanları

* Görsel-mekansal algılama

* Kategori değiştirebilme

* Çalışma belleği

* Soyutlama, irdeleme

* Genel yetenek

MANGİNA TESTİ (MT)

 

Mangina Test

Mangina, 1981, 1994, 1998
  • Parietal lob
  • Frontal lob

* Analitik-özgül görsel algılama

* Görsel-mekansal biliş

 

İŞİTSEL SÖZEL ÖĞRENME TESTİ

(AVLT)

 

Auditory Verbal Learning Test

Rey, 1970; Taylor, 1959
  • Sol hemisfer
  • Mesial temporal lob
  • Wernicke alanı
  • Hippokampus
  • Broca alanı
  • Frontal lob

* Öğrenme

* Kısa-süreli belleki

* Uzun-süreli bellek

* Serbest hatırlama

* Tanıyarak hatırlama

* Hatırlamada geriye ve ileriye ket

   vurma

* Hatırlamada çeldirici etkisi

 

 

Eğtim düzeyinin  BİLNOT Bataryası Testlerine Etkisi

Eğitim (yıl)

5-8

9-11

≤ 12

 

*Seçici dikkat

*Tepki ketlemesi

*Bozucu etkiye direnç

*Bilgi işleme hızı

Testler: STROOP TBAG

 

 

*Görsel-mekansal algılama; yönlenim;

görselleştirme

*Yönetici işlevler; karmaşık dikkat, soyut düşünme, kavramsallaştırma , esneklik

*Çalışma belleği

*Genel yetenek

Testler: RSPM, ÇYBT, WCST

 

 

*Özümseyerek kodlama, öğrenme ve bellek

Testler: WMS-R, SDÖT

 

 

Bilgisayarlı Dikkat Bataryası

Yöntemin adı

Bilgisayarlı Dikkat Bataryası (BDB). BDB bir nöropsikolojik ölçme aracıdır.

 

Yöntemin ne ölçtüğü

  • BDB 11 ayrı görevden oluşmaktadır. Bu görevlerden 99 puan hesaplanmaktadır.
  • Görevler bireyin dikkat kapasitesini ölçmektedir. Dikkat edebilme, bir yandan da bireyin ilişkisiz durumlara dikkat etmemesini, yani bu gibi durumlara karşı olan dikkatini ketlemesini gerektirir. BDB sadece dikkat kapasitesini değil, bireyin kendisini ketleme yeteneğini de ölçmektedir.  
  • Dikkat bağlamında, BDB, seçici dikkat, odaklamış dikkat ve sürdürülen dikkati ayrı ayrı ölçer.  Ketleme bağlamında, BDB, potansiyel davranışı ketleme, süregiden davranışı ketleme, baskın davranışı ketlemeyi ayrı ayrı ölçer.

 

Yöntemin adım adım nasıl uygulandığı

  • BDB’de görevler bilgisayar üzerinden sunulmaktadır. Birey tepkilerini bilgisayar üzerinden vermekte ve bunlar bilgisayarda kaydedilmektedir.
  • BDB uygulanacak olan bireye görevler, bu iş için hazırlanmış kısa formlar kullanılarak öğretilmektedir.  
  • Daha sonra bireye test görevleri sırayla uygulanmaktadır. Her görevin başında uygulama yönergesi tekrarlanmakta, bireye yapacağı görev hatırlattırılmaktadır.   
  • Görevlerin tümü uygulandığında oturuma son verilmektedir    
  • BDB’ye ilişkin rapor hazırlanmakta, sonuçlar, uygulama yapılan çocuksa ebeveyne, yetişkinse kendisine açıklanmaktadır.
  • Rapor hastanın tedavisini yapan tıp uzmanına iletilmektedir

 

Yöntem ne kadar süre alıyor?

  • Yaklaşık 1 saat

 

Yöntemin uygulanmasında kurumsal veya uygulayıcıya bağlı avantajlar

  • BDB, bir araştırma-geliştirme (AR-GE) çalışması ürünüdür.
  • BDB’nin geliştirilmesinde, uluslararası literatürde dikkat ve ketleme türlerini ölçmedeki yararlığı belirlenmiş olan görevler kullanılmıştır. Bunlar üzerinde araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılmıştır.
  • Görevler bilgisayar ortamında uygulanabilir hale getirilmiştir.
  • BDB 150’ye yakın çocuk üzerinde geliştirilmiştir. BDB puanlarının farklı yaşlar için ortalama puanları hesaplanmıştır. Bu ortalamalar BDB’nin norm değerlerini oluşturmuştur.
  • BDB uygulanan bireyin puanı norm değerle karşılaştırmak suretiyle değerlendirilmektedir.
  • BDB sadece Nörometrika Medikal Teknolojileri şirketinde uygulanabilmektedir.

 

Yöntemi bulan ve uygulayan kişiler hakkında kısa bilgi

  • BDB, Devlet Planlama Teşkilatı, TÜBİTAK ve Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Birimi tarafından desteklenmiş olan geniş kapsamlı bir proje (DPT-HÜAF 2006K120-640-06-08)  kapsamında geliştirilmiştir.
  • Söz konusu projenin yürütücüsü ve Nörometrika’nın kurucusu ve yöneticisi olan Prof. Dr. Sirel Karakaş çok uzun yıllarr psikometrik ve özellikle nöropsikolojik testlerle çalışmaktadır. Prof. Karakaş ülkemizdeki en geniş kapsamlı test standardizasyonunu yapmış, bu konuda kitaplar yazmıştır. Telif hakkına sahip olduğu nörospikolojik testleri vardır. Çok sayıdaki yayın ve bildirisi uluslararası literatürde 1600’ı aşkın atıf almıştır.

 

Yöntemin uygulandığı vaka sayısı ve başarısı hakkındaki bilgi

  • Yöntem hali hazırda 200 civarında bireye uygulanmış bulunmaktadır.
  • BDB dikkat eksikliğinin ve hiperaktivite ile dürtüselliğin  varlığı ve derecesi, dikkat  ve hiperaktive/dürtüselliğin hangi türden olduğu sayısal olarak ortaya koymada emsalsiz bir araçtır.
  • BDB, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu alt tiplerinin ayırt edilebilmesini sağlamaktadır.

 

Yöntemin diğer yöntemlere göre farklılık ve avantajları

  • Uyarıcıların bilgisayar aracılığıyla, tepkilerin de bilgisayar üzerinden alındığı, puanlamanın bilgisayarda yapıldığı BDB dakik  ve objektif bir ölçme aracıdır.
  • BDB’de puanlar kesin ve hatasız olarak hesaplanmaktadır.
  • BDB’nin çocuklar için norm değerleri vardır. Çocuğun aldığı puanlar, sağlıklı çocuklardan alına ortalamalara göre değerlendirilmektedir.
  • Ülkemizde, dikkatin değerlendirilmesi için yukarıdaki özellikleri taşıyan başkaca bir ölçme aracı bulunmamaktadır.

 

Bu yöntem diğer ülkelerde var mı? Yoksa neden yok?

BDB’deki görevler diğer ülkelerde de vardır. Ancak bu görevlerin bir arada uygulandığı ve norm değerleri olan bir ölçme aracı yoktur.

 

Yöntemin uygulandığı hasta grubu ile ilgili demografik bilgiler (insidans, maliyet)

Yöntem dikkat süreçlerini etkliyen aşağıdaki hasta gruplarına uygulanmaktadır.

  • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
  • Özgül Öğrenme Bozukluğu
  • Parkinson Hastalığı
  • Majör Depresyon
  • Multipl Skleroz bulunmaktadır

Bunlardan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun çocuklardaki sıklığı %1.7 ile %17.8 arasındadır. Çocukluk döneminde tanı alan kişilerin %78-85’ inde bozukluk ergenlik döneminde, %50-70’inde erişkinlik döneminde devam etmektedir. Özgül öğrenme Bozukluğunu okul çağı çocuklarındaki sıklığı 1-33’dür.

 

Yöntemin Sosyal Etkisi

Aşağıdaki türden soruların cevabı BSD’den elde edilen puanlarda yatmaktadır.

  • Öğretmeni çocuğumda dikkat sorunu olduğunu söyledi. Bunun doğru olup olmadığını nasıl bileceğim?   
  • Öğretmeni çocuğumun hiperaktif olduğunu söylüyor. Bu bir hastalık mıdır? Hastalıksa bunun tanısı nasıl konuyor?
  • Sağlık kurumunda eşim ve bana çocuğumla ilgili sorular sordular ve ona Dikkat Eksikliği tanısı koydular. Bu sorulara verilen cevaplar tanı koymak için yeterli mi? Özellikle de işin ucunda çocuğuma sürekli ilaç vermek varsa?
  • Çocuğum küçüklükten beri çok yaramaz. Okulda bunun yaramazlık değil hiperaktivite bozukluğu olduğunu söylediler? Aradaki farkı belirlemek mümkün mü? Hiperaktivite bozukluğu tanısında tedavi ilaç. Ya çocuğum sadece yaramazsa?
  • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu için kullanılan testler bana çok sübjektif geliyor. Dikkat durumunu dakik ve objektif biçimde ölçen bir araç var mı?
  • Çocuğumda dikkat bozukluğu olduğunu söylüyorlar. Nasıl olabilir? Saatlerce bilgisayarla ilgilenebiliyor.